Blog

Ideja iza CBAM-a je da se izjednače trgovinski uslovi između zemalja sa strožijim standardima u pogledu emisija CO2 i onih sa manje strogim standardima. Na primer, ako neka zemlja ili region ima stroge propise o emisijama CO2, dok druga nema, roba proizvedena u toj zemlji može biti jeftinija zbog manjih troškova proizvodnje. Kako bi se sprečilo da ova jeftinija roba ne naruši konkurentnost proizvoda u EU, CBAM bi uveo dodatni porez na uvoz robe iz zemlje/zemalja jeftinije proizvodnje koji bi kompenzovao razliku u emisijama CO2.

Dešava se da kompanije svoju proizvodnju premeste u druge zemlje čiji su propisi manje rigorozni po pitanju emisija u odnosu na EU ETS ili kada se EU proizvodi zamenjuju uvoznim proizvodima sa većim ugljeničnim otiskom. Zbog toga se, zbirno posmatrano, globalne emisije ne smanjuju.

Mehanizam CBAM bi se suprotstavio ovom riziku uvođenjem cene ugljenika na uvoz određene robe koja dolazi izvan EU. Ovo je jedan od načina kako se globalno može postići smanjenje emisija CO2, jer bi podstaklo zemlje da usvoje strože standarde u pogledu zaštite životne sredine kako bi izbegle dodatne poreze na svoje izvozne proizvode.

Cilj CBAM je:

• Sprečavanje curenja ugljenikakako bi se osigurala efikasnost klimatske politike EU,
• Dopunjavnje i jačanjesistem trgovanja emisijama u EU,
• Doprinos globalnoj dekarbonizaciji i postizanju klimatske neutralnosti do 2050.

Kao takav, CBAM bi mogao podlijegati različitim industrijskim sektorima, posebno onima koji proizvode robu sa visokim udelom emisija staklene bašte, poput čelika, cementa, aluminijuma i hemikalija. Ovi sektori su često izloženi međunarodnoj trgovini, a primena CBAM-a na njih bi mogla imati značajan uticaj na globalni trgovinski sistem.

CBAM Uredba (2023/956) odnosi se, za sada, na određenu robu koja se proizvodi u industrijskim sektorima:

• Industrija gvožđa/ čelika
• Industrija aluminijuma
• Industrija vještačkih đubriva
• Industrija cementa
• Vodonik
• Proizvodnja električne energije

Napomena je da će se vremenom ova lista proširivati.

U okviru uredbe CBAM posmatraju se emicije ugljenika CO2, ali u mnogo manjem obimu nego kod Karbonskog otiska – CFP (Carbon Food Print) i GHG protokola (gasovi staklene bašte) koji su primjenjivi u Evropskoj Uniji. Dakle CBAM emisije ugjenika odnose se na:

• Ulazni materijal u okviru CBAM-a (u slučaju složenih proizvoda)
• Emisije CO2 nastale iz proizvodnje CBAM proizvoda na nivou industrijskog pogona
• Električna energija utrošena za proizvodnju CBAM proizvoda

Kategorija roba koje podležu CBAM-u, definisana je listom CN kodova u Prilogu I CBAM Uredbe. Ovde treba napomenuti da je kod složenih proizvoda potrebno sagledati ulazne količine proizvoda koji podpadaju pod CBAM uredbu, čak iako taj proizvod nije okarakterisan kao proizvod od navedenih 6 grana na koje se odnosi CBAM uredba.

U prelaznom periodu koji traje od 01.10.2023. do 31.12.2025. izvoznici podnose izvještaj i tako se upisuju u CBAM registar. U prelaznom periodu, do 01.01.2026, ovo izvještavanje nije obavezno, a od 2026 godine će upis CBAM registar biti obavezan dokaz prilikom carinjenja robe tokom izvoza u EU.

U okviru CBAM uredbe, Evropska komisija je preporučila elektronski obrazac kao izvještaj koji se podnosi periodično, a prvo podnošenje izvještaja je istovremeno i upis u CBAM registar.

CBAM izveštaj sadrži:

• Ukupne količine uvezene robe u EU tokom prethodnog tromjesečja,
• Ukupne ugrađene direktne i indirektne emisije za uvezene proizvode u EU,
• Cenu ugljenika koja se plaća u zemlji porekla za ugrađene emisije (ako se u zemlji izvoznika plaća).

Napominjem da Srbija i Bosna i Hercegovina nemaju još uvek uspostavljen sistem naplate ugljenika, tako da se prema izvještaju plaća puna cena ugljenika, odnosno emisije ugljenika po toni izvezene robe, naravno po ceni koja je usvojena u EU. Crna Gora ima uspostavljen sistem naplate emislija ugljenika, ali je ta cena mnogo manja nego u EU.

Izveštavanje o emisijama ugljenika u prelaznom periodu se vrši na nekoliko načina:

• Potpuno izveštavanje po novoj metodologiji (metoda EU);
• Izveštavanje zasnovano na ekvivalentnim nacionalnim sistemima trećih zemalja;
• Izveštavanje na osnovu referentnih vrednosti; slobodna metoda.

Od 1. januara 2025. će biti prihvaćena samo metoda EU, te ćemo dalje o tome govoriti.

Ugrađene emisije CO2 mogu se pratiti:

• korištenjem pristupa zasnovanog na proračunu – emisije iz izvornih tokova određuju na osnovu podataka o aktivnostima ili  
• pristupa zasnovanog na merenju – kontinuirano merenje koncentracije relevantnih gasova staklene bašte – u slučaju CBAM, samo ugljen dioksida.

Kada se emisije izračunavaju može se koristiti maseni metod ili standardni metod.

Maseni metod podrazumeva:

• Određivanje utrošenih količina goriva i ulaznih materijala
• Određivanje proračunskih faktora kao što su neto kalorijska vrednost ili emisioni faktori
• Određivanje emisija množenjem proizvodnje sa proračunskim faktorima

Standardnom metodom se izračunava:

• Određivanje sadržaja ugljenika u svim gorivima i ulaznim materijalima,
• Određivanje sadržaja ugljenika u svim izlaznim materijalima,
• Određivanje emisija kao razlike izmedju ulaza i izlaza,

Relevantno je kada ugljenik ostaje u finalnim proizvodima (npr.čelik).

Kada određivanje emisija koristi pristup zasnovan na merenju tada se uspostavlja sistem kontinuiranog montoringa emisija, što znači:

• merenje koncentracija gasova staklene bašte direktno u dimnjaku ili korišćenje postupaka ekstrakcije,
• Merenje protoka pogonskog gasa,
• Određivanje emisija ostalih bitnih elemenata merenjem.

Izveštaji se dostavljaju u prelazni CBAM registar najkasnije mesec dana po isteku kvartala za koji se izveštaj predaje.

Izmene u izveštajima se mogu vršiti do dva meseca nakon završetka relevantnog izveštajnog kvartala (za prva dva izveštajna perioda, CBAM izveštaji se mogu modifikovati do roka za podnošenje trećeg CBAM izveštaja).

Operater postrojenja koje proizvodi CBAM robu koja se direktno izvozi u EU ili koja služi kao prekursor za ugradnju u drugi CBAM proizvod, koji se zatim izvozi u EU, može očekivati da će ga kupci kontaktirati za informacije o nivou ugrađenih emisija. Stoga, operater postrojenja koje proizvodi CBAM robu treba pripremiti i implementirati metodologiju praćenja za svoje postrojenje što je pre moguće, kako bi bio spreman da dostavi potrebne podatke uvozniku ili proizvođaču finalnog proizvoda (ako izvozi poluproizvode).

Neke kompanije koje su ranije uspostavile sistem izvještavanja o emisijama će proći brže, ali generalno treba vremena za prikupljanje podataka.